بررسی تطبیقی فمینیسم و جایگاه زن در اسلام و غرب
بررسی تطبیقی فمینیسم و جایگاه زن در اسلام و غرب
زنان نیمی از پیکره اجتماع انسانی را تشکیل می دهند که از دیرباز حقوق، جایگاه نقش و تاثیرگذاری آنان در خانواده و اجتماع محل بحث بوده است چه در گذشته که زن را به عنوان انسان و هم ردیف مرد به حساب نمی آوردند و چه امروز که جهان داعیه احیای زن و مبارزه با عوامل تبعیض علیه او را سر داده است زن در گذر تاریخ در بیشتر جوامع موجودی پست، مادون انسان و انسانی مادون برای خدمتگذاری جنس مرد به شمار آمده است هیچ دیانت مذهب و ملتی جز اسلام حق زن را آن چنان که شایسته است نه به رسمیت شناخته و نه ادا کرده است و در قرون گذشته اصلا زن را به رسمیت نمی شناختند وعقاید خرافی بسیاری را نسبت به آن بیان می کردند از جمله اینکه در اسطوره های هندی چنین آمده است:
وقتی خداوند خواست زن را بیافریند دریافت که مواد آفرینش در خلقت مرد به اتمام رسیده است در برابر این مشکل چنین اقدام کرد که از ضایعات پراکنده به هنگام آفرینش مرد زن را بیافریند.
در مظلومیت تاریخی زن هیچ رد و انکاری وجود ندارد و امری مسلم و قطعی است و امروزه با اینکه بسیاری از کشورها ادعای تامین حقوق زن را دارند هنوز ظلم و ستم به زن در جهان آن چنان فراگیر کسترده است که به تدوین معاهده ها و کنوانسیون های جهانی برای مقابله با ظلم و ستم به زن می پردازند و این خود بهترین دلیل برای تداوم این مظلومیت تاریخی است اسلام تنها آیینی است که به شخصیت انسانی زن توجه کرده است.
چنانچه اعتراف نویسنده مشهور غربی «گوستاولوبون» در این باره یادکردنی است:
«اسلام اولین مذهبی است که در اصلاح حال زنان و ترقی و تعالی آنان قدم های خیلی وسیعی برداشته است، زیرا این مطلب مسلم است که در میان تمام مذاهب و اقوامی که قبل از اسلام آمده اند وضع و حال زن زیاده از حد ضایع و خراب بوده است در عصر ما که غرب مدعی دفاع از حقوق بشر و حقوق زنان است و در تبلیغات وسیع اسلام را مخالف حقوق بشر و زن معرفی می کند. اصطلاحاتی چون فمینیسم در جوامع جریان پیدا کرده است که به معنی جنبشی است که احقاق گر حقوق زنان و برابر گرداندن آن ها در صحنه اجتماع است و دارای مراحل و نظریات مختلفی است که در ادامه بحث می شود».
نگاهی اجمالی به نقش زنان در ترسیم تاریخ بشریت به ویژه حضور سیاسی اجتماعی و تاثیر گذاری عمیق آنان بر روند تحولات جوامع انسانی، بررسی، تبیین و جایگاه سیاسی اجتماعی زنان و به تصویر کشاندن حضور تاریخی ایشان بلااخص در جهان معاصر از ضروریات می باشد به خصوص در جهان کنونی که دست ایادی پلید استکبار و کشورهای غربی روز به روز بیشتر در جامعه نفوذ می کند و با ایده ها و افکار مسموم که وارد اذهان عموم مردم می کنند ضرورت توجه به این مسئله بیشتر و بیشتر در جامعه احساس می شود در این مقاله سعی شده است ابتدا جنبش فمینیسم و زمینه های ظهور فمنیسم در غرب و خاستگاه آن بررسی شود و سپس در مورد جایگاه زن در غرب و جهان اسلام نکاتی ارائه شده است امید است که مطلب این مقاله برای خوانندگان مفید واقع شود.
فمینیسم:
فمینیسم یعنی اینکه زنان خواستار حقوق حق خود به منزله موجود انسانی هستند. (باطنی1360)
واژه فرانسوی (Feminism) در لغت به اعتقاد به تساوی حقوق زن و مرد، زن باوری و نهضت آزادی زنان ترجمه شده است و در اصطلاح یعنی علاقه بسیار به رفاه زنان و بهبود شرایط زندگی آنان از طریق فعالیت های اجتماعی گوناگون. [دیوید سن، 1357، ص 4]
فمینیسم (زن گرایی):
یکی از شعارهای فریبنده، که در افق فکری اومانیسم خودنمایی بیشتری دارد «حقوق زن» و حمایت از آن است. حمایت از زن اگر جدی و به دور از فریب کاری باشد، ارجمند است. زیرا در مکتب دین به ویژه اسلام زن جایگاه ویژه ای دارد ولی متاسفانه آنچه در مجامع غیر دینی است چیزی دیگر است. زن گرایی افراطی باعث تضییع حقوق اساسی زن است. زن گرایان به بهانه احیای حقوق زن از هویت و ارزش زن کاستند. بدیهی است که زن گرایی هدایت نشده جز این، نتیجه ای ندارد. گرچه این تفکر (زن گرایی) عکس العمل طبیعی نادیده گرفته شدن زن و حقوق او، در تاریخ است ولی چاره درد، را نباید در فمینیسم جویا شد. آری: در ادوار مختلف (جز در میان پیروان راستین انبیا) به زن، ستم رفته است. البته تفکر زن گرایی ریشه در اومانیسم دارد و دارای سابقه تاریخی نیست.
فمینیست:
روزادلمار در تعریف پایه ای از فمینیست می گوید: فمینیست کسی است که معتقد باشد زنان به دلیل جنسیت گرفتار تبعیض هستند نیازهای مشخص دارند که نادیده و ارضا نشده می ماند که لازمه ارضای این نیازها تغییری اساسی در نظام اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است این اصطلاح در قرن نوزدهم به نهضت آزادی زنان اطلاق شد و در سال 1848 میلادی به نام نهضت (سینکا) در آمریکا معرفی شد. [هاشمی، 1329 ، ص 20]
جنبش های جهانی زنان در قرن نوزدهم:
زنان نه تنها در انگلستان بلکه در بسیاری از کشورهای جهان موفق به دستیابی به حق رای شدند در کانادا، آمریکا، سوئد و نیز در نروژ نمایش های هنریک ایپسن (خانه عروسک 1879، مرغابی وحشی 1884) اعتراضی بود علیه انقیاد زنان، در هند مدافعات حقوق زنان برای حق دختران از آموزش خود مختاری و حق رای مبارزه می کردند.
در سال 1918 آنان حمایت کنگره ملی هند را به دست آوردند پاندلیا رامابایی (1922-1858) یکی از برجسته ترین محققان سانسکریت در نسل خود یک تحقیق فمینیسمی در هندوئیسم را بنام قوانین مذهبی زنان و دستیابی به حق رای رهبری کرد اولین کنگره بین المللی فمینیسمی در سال (1901) در آرژانتین برگزار گردید در سال 1918 در همان جا حزب فمینیست ملی پایه گذاری شد و از سال 1919 سازمان حقوق زنان مشتمل بر 11000 زن توانمند برای احقاق حق رای فعالیت خود را آغاز کردند.
علت تاثیر فمینیسم بر غرب:
علت تاثیرگذاری فمینیسم نه قدرت ایده ای آن بلکه همراهی آن با شعارهای نظام های غربی به ویژه دولت های رفاهی بود این دولت ها با فراهم نمودن اشتغال برای زنان و رفع موانع آن فرصت های زیادی را در اختیار زنان قرار داده و فضا را برای اندیشه های فمینیسمی گشودند و موجب به وجود آمدن پیامدهای فمینیسمی همچون دگرگونی در نحوه زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی زنان شدند.
تاثیرات فمینیسم:
کمک به نظام سرمایه داری، اختلال در هویت زنانه، بحران خانواده
افکار فمینیسمی در تعریفی که از هویت زنانه وارد افکار عموم مردم کردند و با نفی تفاوت های طبیعی و نقشی به منظور رسیدن به هویت مردانه، بچه داری و خانه داری را کار بی ارزشی تعریف کردند که موجب بردگی زنان است و در تعریف های جدید برای زنان هویت جدیدی را برای آنان به ارمغان آوردند که آثار نفی هویت زنانه عبارتند از:
1- کاهش احساس رضایتمندی
2- سستی روابط زوجین
3- بحران در خانواده
اساسی ترین اصلی که مطالعات فمینیسمی بر آن استوار است اصل فردگرایی است فردگرایی موجب شد که ازدواج تقدس خود را از دست بدهد و در عرض سایر قراردادها بگیرد هر چیزی که مشکل و بحران می شود تک عاملی نیست بلکه در ایجاد مشکل عوامل مختلفی دخیلند یکی از عوامل تاثیرگذار در بحران خانواده ها قطعاً آموزه های فمینیسمی است که در این اندیشه کودکان را مانع موفقیت های والدین معرفی کردند.
انقطاع خانواده هسته ای، قانونی شدن سقط جنین، آزادی جنسی زنان بر اساس روحیه فرد گرایی در کانون خواسته های فمینیسمی قرار گرفت. بر اساس یک آمار در سال 1995 معلوم شد که سه چهارم کودکانی که در آمریکا متولد می شوند از مادران مجرد هستند.
جنبش فمینیستی در ایران:
در سده اخیر بحث برابری و همسانی حقوق زن و مرد در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، خانواده، و ... از بزرگترین چالش های پدیده آمده در ایران است در دوران مشروطیت و پیش از سلطنت رضاشاه بارها خانم ها (صدیقه دولت آبادی) و (محترم اسکندری) به جرم مخالفت با قانون و تحریک و تشویق زنان به دفاع ازحقوقی برابر با مردان، بازداشت و زندانی شدند در عصر سلطنت رضا پهلوی اول مباحث حقوق زن شکل جدیدی به خود گرفت و رضاخان همگام با سایر مسایل حقوقی و مراجع دینی کشف حجاب را اجباری کرد و بزرگترین خدمت را به فمینیستهای اسلامی و غیر اسلامی کرد.
سال ها بعد پیروزی انقلاب اسلامی و تغییر برخی از قوانین به جا مانده از زمان حکومت رضا پهلوی و تصویب مجموعه ای از احکام و قوانین شرعی مانند قوانین خانواده، ازدواج وطلاق، قوانین قصاص و دیه، محدودیت های شغلی برای زنان و ... و فمینیستهای اسلامی و غیر اسلامی را آشفته ساخت و آن ها را به رویارویی و مخالفت با این سری قوانین واداشت.
با تهاجم جدید فرهنگ غرب در ایران، در آستانه انقلاب مشروطه، وضعیت زنان نیز هم پای سایر اقشار اجتماعی تغییر کرد از این رو مشروطیت را باید نقطه عاطفی در تاریخ فرهنگی ایران دانست زیرا آثار شگرفی در تغییر نگرش ها در میان زنان بر جای گذاشت و جامعه ایرانی را نادانسته و ناخواسته بر مدار فرهنگ غرب کشاند.
نظام اقتصادی سرمایه داری و تاثیر آن بر موقعیت زنان:
این انقلاب صنعتی بود که برای زنان انگیزه برای زنان انگیزه برابری طلبی در فرصت ها را ایجاد کرد انقلاب صنعتی بود که نخستین مرحله در تغییر منزلت زنان را به وجود آورد یعنی حذف موانع حقوقی و عرفی در راه مشارکت کامل زنان در فعالیت های اجتماعی.
به تدریج نظام تولید خانگی جای خود را به نظام تولید کارخانه ای داد که پر هزینه تر اما کارآمدتر بود و بدین ترتیب مردان به عنوان نان آور در بیرون از خانه ها مشغول کار شدند ولی زنان در داخل خانه ها به بچه داری و خانه داری پرداختند اما زنان خانه دار طبقه متوسط که اکثرا تحصیل کرده بودند از کارخانه نشینی و منزلت پایین خود ناخوشنود بودند و این بحران ذهنی زمینه ساز کنش جمعی شد. علاوه بر این تاکید بر تقدس خانه نشینی و منزلت پایین خود ناخشنود بودند و این بحران ذهنی زمینه ساز کنش جمعی شد.
علاوه بر این تاکید بر تقدس خانه نشینی و اخلاقی بودن آن به دلیل فساد حاکم بر حیات عمومی این باور را در ذهن زنان تقویت کرد که آنان موجوداتی برتر از مردان هستند و دیگر به خدمت در خانواده و در خدمت افراد خانواده بودن را قبول نکردند اشتغال زنان در کارخانه ها به معنای ورود آنان به بازار کار و روابط کالایی حاکم بر آن بود که از تبعات آن تجدد ظلبی زنان و نیاز به تحصیلات بالاتر و ورود به سطوح آموزش عالی بود. زنان فعال در این دوره می خواستند که به حقوق و امتیازاتی که مردان به آن دسترسی داشتند نائل شوند و به این ترتیب بنیان خواسته های حقوقی آنان شکل گرفت و در برخی از خواسته های خود در پی «رهایی» از ساختارها، عرف ها و ایستارهایی بودند که ایشان را محدود می کرد.
مهمترین خواسته های جنبش در این دوره به اختصار عبارتنداز:
اصلاح لباس ، اصلاحات حقوقی، اصلاحات سیاسی، مرد ستیزی، نقد خانواده و ازدواج
فهرست اجمالی مطالبات فمینیسم:
از جمله شاخص ترین و معروف ترین مطالبات فمینیسم عبارتنداز:
1- کسب حق رای برای زنان همپای مردان در مسایل سیاسی و اجتماعی
2- امکان تحصیل برای زنان چونان مردان بدون محدودیت
3- حق اشتغال و دستیابی زنان به کار و کسب درآمد و انواع مشاغل اجتماعی مثل فرماندهی ارتش و قضاوت و ...
4- دستیابی زنان متاهل به حق مالکیت و قرار نگرفتن دارایی آنان تحت اشراف همسران
5- اعطای حق حضانت فرزندان و سرپرستی کودکان در صورت طلاق و جدایی از همسران به زنان
6- به شمار آوردن خانه داری و رسیدگی به فرزندان به عنوان شغل برای زنان
7- ملزم نبودن زنان به اطاعت همسرانشان
8- اعطای حقوق بیشتر به زنان در خانواده و رفع هرگونه تبعیض و فشار علیه آنان در خانواده
9- آزادی سقط جنین برای زنان
10- برخورداری یکسان فرزندان مشروع و نامشروع از حقوق
11- حق آزادی بیان برای زنان
12- حق داشتن پارلمانی مستقل ویژه زنان
13- ضرورت تجدید نظر در نگرش ها و قوانین دینی مربوط به زنان
14- لغو قوانین سخت گیرانه نسبت به فاحشگی زنان
15- ضرورت رهایی زنان از انقیاد مردان چه در زندگی مدنی و چه در زندگی خصوصی به عنوان همسر یا مادر
16- لزوم آزادی زنان از انقیاد جنسی در برابر مردان و استفاده زنان از همجنس گرایی به جای تشکیل خانواده سنتی
17- برتری جنسی زن بر جنس مرد به دلیل برخی ویژگی های ممتاز روحی در زنان مانند تنفر از جنگ
18- تشکیل جامعه ای کاملا زنانه و مختص زنان بدون حضور و دخالت مردان
19- مسئولیت و اقدام دولت برای تاسیس مراکز نگهداری از کودکان و برداشتن بار تربیت فرزندان از دوش مادر
این ها بخشی از مطالبات و آرمان های فمینیسمی است که در مجموع از سوی حامیان و معتقدان به فمینیسم مطرح شده است و چنانکه ملاحظه می شود شروع مطالبات از نقطه ای نرم تر و محافظه کارانه تر بوده است ولی به تدریج آهنگ مطالبات و مدعیات تندتر شده است تا جایی که به نظر می رسد گام را از عینیت های فراتر نهاده و به دیدگاه هایی کاملا افراطی، بدبینانه ، ستیزه جویانه و اهنی تحقق ناپذیر منهی شده است.
جایگاه زن در اسلام:
در صدر همه ی فرامین اسلامی که در دین ما مهجور مانده است مسئله زن قرار دارد که این بار تساهل ما فقط به قیمت دوری از شفاعت بانوی دو عالم تمام نمی شود. زیرا بی تفاوتی و بیگانگی ما با سیره اهل بیت (ع) به قیمت جسارت های فزاینده در حق دین تمام خواهد شد و با خلایی که ازخمودگی امثال ناحادث می شود عده ای یکه تاز بلامعاند میدان می شوند که با تخطئه و تحمیل الگوهایی ناقص و ضد ارزشی فضای جامعه را مسموم ساخته تا پیروزمندانه باورهای اسلامی را به سخره گیرند.
دین اسلام هر جا که بحث از ایمان و خصوصیات و ارزش های انسانی می شود با بیان آیه «ان المسلمین والمسلمات و المومنین و المومنات و القانتین و القانتات و الصادقین و الصادقات و الصابرین و الصابرات» در بر شمردن ده عنوان از ارزش های معنوی مبنای فلسفه خود را بر تساوی می نهد و بت مرد گرایی و تابوی اختصاص همه برتری جویی ها و آرمان خواهی ها را که درجاهلیت اولی به شکلی و امروزه به گونه ای دیگر مقبول بوده است را می شکند و حتی در میدان مسائل سیاسی و اجتماعی بیعت زنان را یک امر لازم و زنده معرفی می کند.
در اسلام بیعت زنان، مالکیت زنان و حضور زن در عرصه های سیاسی و اجتماعی تثبیت شده به طوری که امام خمینی [ره] فرمودند: «ملتی که بانوانش در صف مقدم برای پیشبرد مقاصد اسلامی هست آسیب نخواهد دید» و نیز در جای دیگر می فرمایند «حضور زنان در عرصه های سیاسی اجتماعی نه تنها لازم بلکه واجب و ضروری است و زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت کند البته با رعایت پوشش اسلامی به عنوان اولین شرط حضور تاکید بسیار داشته اند».
نتیجه گیری:
جنبش فمینیسم با تاریخ طولانی و پر فراز و نشیب خود یکی از بهترین نمونه های مطالعاتی در حوزه جنبش های اجتماعی طولانی مدت محسوب می شود و می توان با بررسی آن به فرضیه های عام تری درباره حیات جنبش های اجتماعی (به ویژه در جوامع کثرت گرا) دست یافت در فصل اول و دوم این مقاله پیرامون جنبش های فمینیستی و انواع آن، خاستگاه، کارکرد و تاثیر جنبش فمینیسم و نگرش های فمینیسمی مطالبی ارائه شده است.
اینکه فمینیست کیست و فمینیسم به چه کسی می گویند در فصل اول آورده شده است.
زن را از دیدگاه فمینیسم و اسلام و قرآن مورد بررسی قرار دادیم و اینکه زن در دین اسلام و در کشور های غربی از چه جایگاهی برخوردار است مورد مطالعه قرار گرفته و در فصل سوم آورده شده است با نگاهی اجمالی به مطالب این مقاله ملاحظه می کنیم که زن در دین اسلام از چه ارزش و جایگاه والایی برخوردار است اینکه اسلام به زن هویت تازه ای بخشیده و آداب دوران جاهلیت را درباره زن از میان برداشته است.
این نوشتار تلاشی بود برای نیل به شناختی از چرخه حیات جنبش فمینیسم و جایگاه زن در اسلام و غرب با این امید که شاید بتوان با اتکا به مطالب این مقاله، زمینه پربارتری برای مطالعه جنبش های اجتماعی و نظریات آن ها فراهم شود.
نوشته : لیلا حسین پور به نقل ازپایگاه تحلیلی خبری تیار؛
توجه :
درج مقاله در این وبلاگ صرفا به دلیل ارتباطش با موضوع کلی وبلاگ است و مسئولیت محتوای آن بر عهده نویسنده اصلی می باشد .
